Khi nhìn lại một đoạn đường hơi dài từ thủa niên thiếu tới hồi trưởng thành, tôi nhận ra bản thân đã trải qua nhiều niềm tin sống khác nhau. Mà lạ thay, có những khi chúng ngược hẳn nhau.

Có khi ta tin mình là một Phật tử thuận thành, có khi không. Có khi ta nghĩ rằng ăn chay là một điều lành cho Trái Đất, có khi không. Có khi ta tin lẽ sống của mình là đúng, mà chỉ bước thêm mấy bước qua đoạn đó, ta thấy mình không còn đúng nữa. Mà lạ thay, nghĩ lại, ta thấy cũng không sai.

Cái “không còn đúng” với cái “sai” nhiều khi không phải là một. Mà chỉ là cái thay đổi, cái không còn phù hợp, cái nhận ra điều thích hợp hơn, vào lúc này.

Đi qua nhiều sự biến đổi của chính bản thân như vậy, cách tôi nhìn điểm nhìn và cách sống của người khác cũng thay đổi đi. Tự nhiên tôi nhận ra chính cách sống của người khác – khác mình – họ giúp cho mình được sống như thế này.

Những người ăn mặn, ăn mặn, để cho người ăn chay, ăn chay. Những người chặt cây và những người trồng cây. Những người xây và phá. Những người tối giản và những người tối đa. Tôi nhận ra họ không cần phản bác hay đối chọi gì nhau, họ chỉ cần sống đúng như vậy, trong những đoạn mà cách sống đó còn phù hợp. Một cách tự nhiên, khi nhìn rộng ra, tôi thấy đó là cách mà cuộc sống giữ cho mình sự cân bằng.

Xin được trích lại một đoạn mà tôi rất quý, lâu lâu lại đọc:

“Người ta thường mường tượng rằng sẽ tuyệt lắm nếu cả 6 tỉ (*nay là 7 tỉ) người chúng ta từ ngày mai bắt đầu sống theo một cách mới. Đó là một trong những gien-văn-hoá ăn sâu và nhầm lẫn nhất của chúng ta, rằng nhất định phải có một cách sống đúng nào đó cho tất cả mọi người.

Tôi yêu mến tộc người Gebusi ở New Guinea, nhưng (hãy tin tôi đi) không phải ai ai trên thế giới cũng nên sống theo cái cách mà họ sống. Tôi yêu mến những người Gypsy sống lang thang, nhưng không phải ai ai trên thế giới cũng phải sống theo cách sống của họ – và (lạ thay) nếu người ta làm thế, cách sống của bọn họ sẽ thất bại. Tôi yêu mến người Jalali – những người bán hàng rong và trình diễn du mục của Afghanistan – nhưng không phải ai trên thế giới cũng phải sống theo cách của bọn họ. Tôi yêu mến những người Toupee ở Sudan, người bản địa ở Kenya, và người Kariera ở miền Tây nước Úc, nhưng đâu phải ai trên thế giới cũng phải sống giống bọn họ đâu. Đây không phải là cách nghĩ xã hội học, mà đây là cách nghĩ của sinh thái học. Loài chim Macaw có một cuộc sống tốt, nhưng môi trường sống của bọn chim sẽ toang nếu tất cả các loài chim đều sống như loài chim Macaw. Bọn hươu cao cổ sống tốt đấy, nhưng môi trường sống của các loài thú có vú sẽ toang nếu tất cả bọn chúng sống giống như bọn hươu cao cổ. Những con rái cá có một đời sống tốt, nhưng môi trường sống của bọn chúng sẽ toang nếu mọi loài gặm nhấm đều sống giống kiểu những con rái cá.

Đa dạng, chứ không phải đồng nhất, là cái vận hành thành công. Vấn đề của chúng ta không phải ở chỗ người ta đang sống theo một lối sống tồi tệ mà đúng hơn là ở chỗ tất cả bọn họ đang sống theo cùng một cách. Trái đất này có thể chu cấp cho nhiều người sống theo lối hoang phí vô độ và gây ô nhiễm, chỉ là nó không thể chịu đựng được việc tất cả chúng ta đều sống theo cùng cách đó.” (Daniel Quinn | Tuan Kiuti Di dịch)

Nhược Lạc

Tôi đã ở đây được chừng một tháng. Thời gian nhanh nhẹn quá. Lúc chúng tôi đến thì mọi thứ vẫn đang diễn ra trong một nhịp sống bình thường. Chỉ vài ngày sau đó, tình hình dịch thay đổi, và kế hoạch của chúng tôi cũng thế.

Trước đó, chúng tôi vẫn kịp tận hưởng mọi thứ như một khách du lịch. Chúng tôi đi bơi, và ăn ở mấy hàng ngon. Những ngày sau đó, chúng tôi nhận ra mình không thể rời khỏi đây sớm mà không xảy ra những hệ luỵ nhất định, nên chọn cách ở lại đây một thời gian lâu hơn. Chúng tôi thuê một căn phòng vừa phải, theo tháng, có đủ đồ dùng thiết yếu cho sinh hoạt thường ngày. Chúng tôi mua thực phẩm cất trong tủ lạnh, và nấu ăn ba bữa một ngày. Tôi vẫn duy trì công việc của mình, thật may mắn vì có thể làm việc từ xa. Và mặc dù hầu như chỉ ở trong nhà, thì cuộc sống ở một nơi mới vẫn mang đến những thay đổi nhất định.

Vị nước ở đây khác chỗ trước đây tôi sống. Bầu trời xanh hơn, cao hơn. Không khí dễ thở hơn. Mùa hè ở đây rất nóng, nhưng vẫn dễ chịu theo một cách nào đó. Chúng tôi đã tìm ra chỗ mua rau ngon bất ngờ, có cả hàng bánh ngon, kombucha ngon. Một ít bạn chất lượng, họ cho chúng tôi mượn đồ đạc, bao gồm cả: tông đơ cắt tóc, áo quần, nồi cơm điện, thảm tập yoga và sách. Tôi đã bắt đầu rũ cái nếp của khách du lịch, và sống như một người ở đây. 

Chồng tôi là kiểu đi tới đâu cũng chăm chút như thể đó là nhà của mình. Anh mua đầy đủ gia vị nấu nướng như thể chúng tôi sẽ ở đây vài năm. Anh ninh canh cẩn thận và bảo rằng không chấp nhận thứ canh năm phút thực chất là rau luộc bỏ thêm gia vị – của tôi. Anh vẫn duy trì thói quen tập thể dục đều đặn và đốc thúc cả tôi tập luyện. Và tự nhiên tôi đọc được nhiều sách hơn cả bốn năm qua cộng lại. 

Buồn cười nhất là, tôi không có cảm giác xa lạ gì với thứ mình đang trải qua, ý tôi là: sự bất ngờ của cuộc sống ấy. Tôi đã quen với sự bất ngờ đến nỗi không còn bất ngờ nữa. Quen với cả việc chuyển nhà, và chuyển cả lòng mình, định kỳ vài tháng một năm một lần. Kinh nghiệm của tôi là, tập trung vào những cái nhỏ bình thường trong một sự thay đổi. Như cái ngày đi đẻ ấy, rõ ràng tôi không thích chuyện đẻ đâu, và không biết có ai thích không, nhưng đã nằm lên bàn đẻ rồi thì phải đẻ thôi. Vì không thể trèo xuống được, nên đành quay về hít thở giữ sức vậy. Cái hôm nhổ răng khôn cũng thế, hôm leo núi cũng vậy, cả những ngày nhà ngập, hoặc chuyển nhà. Cũng không biết bao giờ thì có thể xong, hoặc khi nào lòng mình quen với tình huống này, nhưng cứ làm chút một vậy. 

Hôm trước anh trai tôi nói về việc học 8000 chữ Hán. Cách thức là cứ học từng chữ một, đếm từ một đến tám nghìn là xong. Nếu học túc tắc đến ba trăm mà nản rồi bỏ thì cũng sẽ có ba trăm chữ, còn hơn chỉ ngồi nghĩ thì sẽ không có chữ nào. 

Tôi nghĩ mọi điều trong cuộc sống nhìn chung đều như vậy. Cứ lau dọn từ từ rồi nhà sẽ sạch, cứ ở lâu một chỗ rồi sẽ có tình cảm, cứ hít thở dần dần sẽ biết cách thở để sâu hơn, hoặc đỡ đau hơn. Đi chợ dần dần sẽ biết rau ở đâu ngon, ngày nào họ có bán thêm đậu phụ, hoặc bánh mì hoa cúc. Cứ vài ngày lại đọc thêm được một quyển sách – thật tuyệt, thêm một quyển sách.

Và hôm nay tôi viết thêm được một bài thơ. 

Nhược Lạc

Hồi mới sinh con ra, tôi cảm thấy như mình đang đối thoại với một người nước ngoài. Hai bên đều không hiểu tiếng của người kia, nhưng vì lý do bắt buộc, phải sống với nhau, phải học cách hiểu nhau.

Ngôn ngữ của trẻ con về cơ bản khá đơn giản, do đó cũng rất phức tạp. Đói cũng khóc, buồn tè cũng khóc, ị cũng khóc mà muốn đi chơi cũng khóc. Nếu không khóc thì cũng là e. No cũng e mà vui cũng e, nói chuyện với bố cũng e mà không muốn nói chuyện với mẹ cũng e.

Khi bọn chúng lớn lên, người lớn sẽ dạy cho chúng nó những nguyên tắc ngôn ngữ, để giao tiếp với nhau được dễ hơn. Ngôn ngữ là một sự thoả thuận. Từ nay hãy gọi tôi là “mẹ” nhé, còn đây là “bố”, nhiều nếp nhăn hơn là “ông”, còn người tóc hơi bạc kia là “bà”. 

Càng lớn thì các nguyên tắc ngôn ngữ này càng nhiều lên. Rõ ràng ngày xưa chỉ cần pạ pạ pạ pá chạy khắp nhà thế là ai cũng vui. Nhưng khi lớn phải biết thêm dạ, thưa. Xong phải biết thêm từ nào từ-bậy. Sao cùng một từ nói với đứa nhỏ tuổi thì được, mà nói với người lớn hơn lại ăn tát. Các nguyên tắc ngôn ngữ, theo đó, dựng nên một hình dung về xã hội.

Nhưng cốt lõi cơ bản, vẫn là để giao tiếp với nhau.

Con người đẻ ra các câu chuyện để sự giao tiếp với nhau được lan rộng hơn. Để hai người vốn chẳng quen biết gì nhau, cũng có thể cảm thấy gần gũi khi cùng biết truyện “Sọ Dừa”, “Cây tre trăm đốt”, “Tấm Cám”… Ta có thể chưa bao giờ thấy mặt nhau, nhưng nếu ta cùng quý một ông Phật, hoặc ông Chúa, cùng biết một bài kinh, ta sẽ có cảm giác như thể tri âm tri kỷ từ nhiều đời.

Cốt lõi của ngôn từ, hay là truyện kể, đều là để giao tiếp với nhau.

Nhưng ta dễ nhầm đó là cách duy nhất để giao tiếp cùng nhau. Khi ta nói “cái thìa”, ta và người khác hiểu ngay đang nói đến cái gì, song một người khác nữa lại gọi đó là “cái muỗng”. Khi một người nói “chùi cái mặt đi”, đặt trong một bối cảnh là chuyện bình thường, một bối cảnh khác bỗng thành như câu chửi. Khi đó, phải dùng nhiều hơn ngôn từ, để hiểu được nhau. Như là ánh nhìn, như là tông giọng, như là cá tính của người nói, như là bối cảnh, như là điều cốt yếu họ muốn nói ra là gì. Như là đằng sau câu đù má có thể là họ thực sự không muốn đù ai?

Mấy cái đó nhiều khi chỉ thấy được trong giao tiếp trực diện (hoặc cũng không thấy luôn). Còn khi lên trên mạng, khó hơn nhiều. Tại ta không nhìn thấy nhau, tất cả chỉ còn là mặt chữ. Khi chỉ còn mặt chữ, các nguyên tắc chữ nghĩa được dựng lên phức tạp hơn, chia nhánh hơn, và chia cắt nhau hơn.

Có thể đừng viết dấu ba chấm nhiều như vậy không. Có thể viết dấu chấm than ngay sát chữ đằng trước không. Có thể viết hoa đầu câu không. Có thể đừng gọi nhau con này thằng kia không. Có thể đừng lan toả thái độ sống xấu xa tệ hại như vậy được, cả xã hội này ai mà cũng nghĩ và nói như cậu thì loạn hết. Hồi đi học, cô giáo tôi hay nói vậy. Cô nói lớp năm chục đứa mà đứa nào cũng như con anh chị thì tôi chết chứ sao sống nổi. 

Nhưng mà lớp đâu có đứa nào giống đứa nào.

Nhưng mà một lời gõ ra vậy nhiều khi không phải vậy. Nhiều khi ta bứt câu nói ra khỏi tiếng nói, gõ lên màn hình tức là tắt cái tiếng đi – ngữ nghĩa truyền tải đã khác đi nhiều.

Vì nghĩ như vậy, nên tôi hay thấy những cuộc cãi vã qua lại trên mạng, với một người dưng, nó cứ vô nghĩa làm sao. Càng nói càng dễ xa nhau, xa cái ngữ nghĩa ban đầu muốn truyền tải. Xa cái nhu cầu cấp thiết ban đầu: là để giao tiếp, và kết nối với nhau. Càng nói, ta càng thấy mình to ra, người kia xấu đi, vấn đề của xã hội trở nên nổi cộm hơn. Và ta được trao vào tay cái sứ mệnh phải diệt trừ hậu họa cho nhân loại.

Đôi khi, đọc được vài bình luận gay gắt, tôi hơi giật mình vì không nghĩ chỉ là câu chuyện trượt qua màn hình thôi, người ta lại có thể sừng sộ lên như vậy. Xã hội giờ kỳ quá – tôi nói với chồng mình. Rồi anh nói với tôi là em đếm thử có mấy cái comment. Ví dụ ta đọc được 10 cái comment, ta dễ tưởng rằng xã hội bây giờ đang “toàn những người như vậy”. Đọc được 5 vụ án trên mạng, ta dễ tưởng rằng xã hội bây giờ “toàn những chuyện như vậy”.

Mà nhiều khi không phải, nhiều khi nó khác hoàn toàn. 

Vầy nên, tôi học cách nghĩ nhiều hơn một chút, trước khi nói, trước khi đối thoại với một ai đó, đặc biệt là trên mạng. Tại nó hao thời gian, và phần lớn không mang lại ích lợi chi cả. Có những cuộc trao đổi trên mạng cũng văn minh và mang lại nhiều ích lợi lắm, nhưng tôi tin là chúng ta cũng cần chậm lại và đứng lùi ra xa chút, thì mới nhìn nhận và phân biệt được rõ ràng hơn. Còn khi ta còn hơi vội, hoặc hơi kém, thì cứ tránh đi cũng là một cách tốt.

Hồi xưa, có lần tôi đi đảo Nam Du. Ngồi bên bờ biển, tôi lôi đàn ra chơi và hát hò một chút. Có một cô bé bán vé số cứ ngồi bên cạnh tôi hoài. Con bé không nói gì cả. Tôi hát hết mấy bài thì đứng dậy đi về nhà nghỉ. Con bé đi theo. Ban đầu tôi hơi rợn, nghĩ sao con bé đi theo mình hoài. Nó đi theo tới chỗ nhà nghỉ của tôi thì dừng lại. Tôi đi vào trong, con bé đứng trước cửa. Nó thả ba cái vỏ ốc ở trước cửa nhà, rồi quay lưng đi mất. Ba cái vỏ ốc còn tanh rình mùi biển. 

Đó là một đoạn hội thoại mà tôi nhớ suốt đời. 

Nhược Lạc

Có hôm, tôi nhổ răng khôn. Vì đã từng nhổ răng khôn trước đó, nhanh lắm, thậm chí không phải uống giảm đau sau khi nhổ, nên lần này tôi nghĩ cũng đơn giản vậy thôi.

Ai ngờ đâu, đó là một cuộc nhổ răng khôn kéo dài bốn tiếng. Không ăn thuốc tê. Gần như một cuộc mổ sống. Bác sĩ lôi hết tất cả dụng cụ có thể có trong phòng khám ra để xử chiếc răng của tôi. Còn tôi thì lôi hết sức chịu đựng của mình ra, để lết qua từng phút một, trên cái ghế nằm dài dằng dặc đó. Kể từ hồi đẻ đến giờ, tôi mới lại có dịp trải qua một cuộc đau như thế.

Nhổ xong, vẫn chưa hết đau. Sau đó là liên tục những cơn đau thần kinh khủng khiếp, kiểu bị tổn thương sao đó, tôi cũng chẳng rõ. Chỉ biết là đau lắm. Không đau răng bằng đau đầu. Rồi những ngày ăn cháo. Người mềm nhũn vì mất quá nhiều máu.

Những lúc đấy mới nhận ra là có nhiều thứ quý lắm. Ví dụ như việc có thể há miệng ra và ngậm miệng lại một cách thoải mái. Ăn bất cứ cái gì mình muốn. Đầu óc nhẹ nhõm. Ngủ thẳng giấc từ tối đến sáng. Kiểu thế. Những cái nhỏ thôi, nhưng đôi khi phải tập lại mới tìm thấy được.

Nên một con người mà tự dưng đổi tính, đổi lối sống. Tự dưng đang sống phen-cỳ lại chuyển qua phèn hẳn đi. Tự dưng đang quần áo sáng loáng tám ngàn bộ, chuyển qua mặc mấy cái vải lanh, chân đi dép, tối ngày loay hoay nấu cơm, nhặt rau, bổ cà chua…Thì, tôi nghĩ, mình có thể cảm thấy một phần nào cái đoạn phía trước mà người ta đã đi qua, trước khi đến cái đoạn này.

Bao giờ bạn thử nhịn ăn ba hôm, hoặc ăn cơm muối vừng một tuần. Chỉ vậy thôi. Xong đấy thì ăn lại một củ cà rốt, một miếng củ cải, một cọng rau cải cay luộc gừng. Cái miếng đấy bạn ăn nó khác lắm. Nó có thể là miếng cà rốt đầu tiên trong cuộc đời này mà bạn để ý đến vị của nó. Nó hoàn toàn có thể trở thành miếng cà rốt ngon nhất bạn từng ăn.

Kiểu vậy đấy.

Bây giờ không ai có thể bảo ai phải sống như thế nào được. Có những cái bố mẹ nói ngày xưa ta nghe không lọt tai, một ngày đẹp trời nó quay lại và quất thẳng vào não bộ. Có những cái bây giờ muốn nói cho con mình nghe, nhưng rồi cũng hiểu là chẳng có gì ăn thua. Quả cà chua mà mình ăn, với miếng cà chua nó đang cầm trên tay, vốn dĩ không có gì ăn nhập với nhau cả.

Có những cái quý lắm. Như bát cơm và vội ở đoạn 2.800 trên đường leo Fan, hay như quả táo trên đường đi xuống. Nhưng nếu ông không bỏ ra hai ngày trời để làm một cái việc vô bổ là cố leo lên một ngọn núi xong rồi leo xuống, thì ông không bao giờ có thể hiểu được cái tôi đã nói.

Ông sẽ thấy những cái quý lắm khác, trong cuộc đời của riêng ông, mà cho dù ông có cố nói bao nhiêu lần đi chăng nữa – tôi cũng chẳng hiểu gì đâu.

Nhược Lạc