Cách đây 10 năm, nếu có ai đó hỏi tôi: “vì sao uống trà?” hay hàm ý đúng hơn mà họ muốn hỏi đó là: “vì sao một người trẻ lại uống trà?” – thì câu trả lời thành thật sẽ là: tôi thích cảm giác được ngồi một mình mà không làm ai thắc mắc.

Nhưng phải đến vài ba năm sau đó, khi thực sự được đặt chân lên những vùng trà rộng lớn, chạm tay vào những cây trà Shan cổ thụ giữa núi rừng Tây Bắc, tôi mới phần nào hiểu thêm về chén trà mình vẫn uống mỗi ngày. Từ một thức uống ngon, một duyên cớ lành, trà khơi dậy trong tôi điều sâu kín hơn nữa: Cảm thức tự nhiên qua mỗi chén trà. 

Lần đầu tiên đặt chân lên mảnh đất Tà Xùa, sau chừng 6 tiếng chạy xe máy với những con đường dài tưởng như không bao giờ kết thúc, với những khúc cua ôm bọc sườn núi, những gập ghềnh và xóc nảy… tôi ngồi bệt xuống, bên một nương trà, im lặng với cơn mệt mỏi và may mắn xuất hiện cùng lúc trong lòng mình.

Ở đây, những cây trà hoang dã sinh trưởng tự nhiên và bình thản, tươi mới và đầy sức sống. Ở đây, người dân tộc coi trà như một loại cây-thảo-mộc bình thường, họ sẽ thu hái trà vào lúc nông nhàn, khi không phải mùa gặt. Ở đây, trẻ con coi cây trà Shan cổ thụ là những sân chơi trên cao – nơi lũ trẻ chân đất chạy (vâng, chạy!) một mạch lên tít ngọn cao và ngồi vắt vẻo trên ấy.

Với tôi, một thị dân uống trà, toàn bộ sự quan tâm của tôi từng chỉ là thức trà thành phẩm – thứ được đặt trong hộp sáng đẹp, pha bằng ấm và chén nhỏ thanh tao. Còn khi đó, trước mắt tôi hiện ra cả một đời sống cụ thể, trọn vẹn và rực rỡ của cây trà, đồi trà và núi rừng phương Bắc rạng rỡ ánh mặt trời.

Chúng tôi đứng đó, trước một cây trà cổ thụ mà vòng tay người không ôm xuể. Mùi thơm của lá trà non tơ, vị chan chát mát dịu của búp tươi lan trong miệng. Vị già dặn, sâu dày của những lá trà già, làm tôi nhớ đến những tích nước chè tươi ông bà tôi vẫn hãm uống sớm mùa đông giá.

Mỗi ngày, từ lúc trời còn mờ sương, những cô gái, chàng trai tộc Mông trên lưng đeo gùi, cặm cụi lên rừng hái trà. Sáng sớm là thời điểm thích hợp nhất để thu hái trà, vì sau một đêm ngậm sương, lá trà ở trạng thái tươi mới, hài hòa nhất. Tùy theo từng loại trà cần làm, nguyên liệu thu hái có thể là búp trà, một búp một lá, hay một búp hai lá… Trà sau khi thu hái được chuyển về nhà làm trà thủ công. Tại đây lại bắt đầu một chuỗi hành trình bất tận khác, từ việc lọc lựa phân loại trà, cho đến các công đoạn chặt củi, nhóm lò, sao chảo, vò trà… Mỗi người mỗi việc, luôn tay luôn chân. Mùi gỗ pơmu thơm nức, hòa với mùi lá trà tươi đang khô dần. 

Tiết trời đông-xuân trên núi cao vừa khắc nghiệt, vừa dễ chịu. Cái lạnh phả ra tê tái đến độ, dù chúng tôi đã nhóm lửa ấm nhưng chỉ đủ để giữ ấm thân người phía trước, còn sau lưng cái lạnh run rẩy vẫn bủa quanh. Nhưng không có thời gian để tìm kiếm niềm ấm áp dễ chịu, cũng không có sự thảnh thơi như khi quây quần bên bàn trà nơi thành phố. Ở đây chỉ có sự nhịp nhàng và liên tục, lửa và trà, luôn tay luôn chân. Mùi trà bọc lấy toàn bộ không khí trong nhà, như thể cả một rừng cây đang ôm lấy chúng tôi. Như thể thiên nhiên. 

Cứ sau mỗi chuyến đi như thế, việc uống trà của tôi lại có thêm một chút thay đổi. Trở về thành phố, ngồi xuống một gian phòng sạch, yên tĩnh, thảnh thơi pha một ấm trà. Từ tốn đun nước, từ tốn lấy trà ra chiếc trưng tre, từ tốn sắp bày ấm chén, từ tốn lau từng giọt nước vương trên bàn. Cẩn trọng trong từng động tác pha. Chậm rãi khi uống, giữ ngụm trà trong miệng đôi ba giây, rồi nuốt xuống thật chậm. Tất cả các thao tác này, cảm giác này, không còn là câu chuyện của nghi lễ vẽ vời, của việc làm dáng… mà đã trở thành một tâm thức tự nhiên. Tự lòng ta, thấy rằng, cần phải vậy. 

Cứ sau mỗi chuyến đi như thế, khẩu vị trà của tôi, chúng tôi, lại mở rộng thêm một chút nữa. Cứ sau mỗi lần được thưởng thức trà ngon, từ các vùng miền đất Việt hay từ nhiều quốc gia khác, tấm bản-đồ-hương-vị trà trong tôi lại loang dần thêm những “điểm đến” mới. Mùi cỏ ngái, mùi nấm rừng, mùi đất sau mưa, mùi hoa hồng, hoa mơ, mùi quả nhiệt đới, mùi đào, mùi táo dại… 

Hiểu về trà nhiều hơn, thì lòng cảm mến của tôi với mỗi cây trà, mỗi vùng trà cũng nhiều lên, từng chút từng chút một. Theo đó, cái gọi là cảm thức thiên nhiên trong lòng tôi, cũng đầy lên sống động và xanh tươi, như một rừng cây lớn.

Ai đã từng một lần đứng giữa rừng cây lớn, sẽ nghĩ về rừng cây hoàn toàn khác. Ai đã từng một lần ôm cây trà, nếm vị lá trà, sao trà, vò trà… sẽ nghĩ về trà – từng ấm trà một – hoàn toàn khác. Ai đã từng uống một ấm trà hoàn toàn khác đó, sẽ nghĩ về rừng, về sông, về suối, về mây, về thiên nhiên nói chung… theo một cách khác nữa. Như thể máu thịt, như thể ruột già, tự nhiên và gần gụi, mật thiết và thân thương. 

Tôi, chúng tôi đã trải qua những sự khác ấy, từng năm từng tháng, để biết rằng thiên nhiên vẫn luôn biến đổi. Cái cây trà năm đó ta từng ôm ở đây, bây giờ đã biến mất. Cái nương trà năm đó tưởng chết khô, năm nay lại hồi sinh. Cả vùng trà năm đó tưởng rằng sương giá, tưởng rằng hạn hán, năm sau đất trời lại trả về những món quà. 

Bốn mùa xoay vần, uống chén trà năm nay để thấy khí trời đã thay. Mãi mãi hương vị trà Tà Xùa năm đó không quay về nữa. Mãi mãi, lục trà lá tím thơm hương khác đi nhiều. Đó là cái thay đổi không thể biện giải đúng – sai, tốt hơn hay tệ đi, chỉ là: khác đi. Khác đi, để ta biết quý những gì nhất kỳ nhất hội. Điều ngày xưa ta có mãi mãi là hoài niệm, cái đang đổi thay là con đường kéo dài bất tận, ngọn gió thổi trên da hôm nay là thực tại, và việc bước tiếp như thế nào vẫn còn là bí ẩn nằm trong chén trà trên tay.

Việc uống trà, nói giản đơn là việc uống một thức uống. Thức uống ngon thì tôi mong uống mãi. Nhưng hơn cả điều đó, việc uống trà mở ra một lăng kính khác trong tôi với thế giới, đặc biệt là thế giới của thiên nhiên. 

Thật khó để nói rõ với nhau, vì sao có khi ta uống lại một ấm trà, mà xúc động muốn khóc. Thoạt nhìn từ ngoài vào, có khi thấy rằng hơi sến sẩm, nhưng nếu ta đã cùng trải qua với nhau: một mùa xuân trên núi, một chiếc chảo sao, một quầng lửa ấm, một khoảng lặng đứng nhìn cây trà Shan im trong gió…. Ta có cần nói gì đâu.

Bốn mùa trời đất, có nói gì đâu. 

Nhược Lạc 

(Toàn bài đăng trên tạp chí Elle Decoration Vietnam số báo mùa Thu, 2022)